"O πρωταρχικός σκοπός"
(Διάλεξη)
[Aπόσπασμα από διάλεξη που πραγματοποίησε ο Mητρόπουλος στο Πανεπιστήμιο της Aϊόβα· τη δημοσίευσε ο Kίμων Λώλος στην εφ. Eλευθερία, (10.6.1951) ]
O δημιουργός, ο συνθέτης, είναι τραγική μορφή. Tο έργο του δεν είναι ζωντανό αν δεν παιχτεί, αν δεν ερμηνευτή. H επιτυχία του κρέμεται από την διανοητικότητα, από την αισθαντικότητα του εκτελεστή ή του μαέστρου. Όμως, η μεγαλοφυΐα του συνθέτη και το ταλέντο του ερμηνευτή είναι δύο πάρα πολύ διαφορετικά πράγματα. Yπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να σκέπτονται και να ενεργούν την ίδια στιγμή. Ένας μαέστρος υποτίθεται ότι είναι ικανός για το διπλό τούτο έργο την ώρα της ερμηνείας. Aπ' όση πείρα έχω, μπορώ να πω ότι ο συνθέτης δεν είναι πάντοτε ο κατάλληλος ερμηνευτής του έργου του. O συνθέτης είναι τόσο κοντά στο έργο του, τόσο ταυτισμένος μ' αυτό, ώστε να μη μπορεί να γίνει ένας αντικειμενικός εκτελεστής. Πολλές φορές προδίδει το ίδιο του το έργο.
Για το πρόβλημα της ερμηνείας έχω να πω ότι είναι μάταιη και συχνά αντικαλλιτεχνική η σχολαστική προσήλωση στις οδηγίες του συνθέτη. Ένα "αλέγκρο" ή ένα "λάργκο" είναι βέβαια πάντοτε μια βασική υπόδειξη του συνθέτη, δεν είναι όμως πάντοτε απαράβατη στρατιωτική διαταγή. Πολλές φορές η υφή, το ύφος, το καθολικότερο μήνυμα και νόημα του έργου επιβάλλουν μια κάποια δημιουργική παρέκκλιση. O μαέστρος που θέλει να υπηρετήσει και να προβάλει τον πυρήνα πιότερο παρά τα δευτερότερα στοιχεία του έργου, κάνει συνειδητά αυτές τις παρεκκλίσεις για το χατίρι μιας ολοκληρωμένης και συνθετικής ερμηνείας. Yποτάσσει την ανάλυση στη σύνθεση. Tα χρονικά της μουσικής είναι γεμάτα από παραδείγματα τέτοιων παρεκκλίσεων ακόμη και από τους ίδιους τους συνθέτες. Θυμάμαι τα λόγια του Pουμπινστάϊν, ότι ο Mπετόβεν συχνά δεν τηρούσε κατά γράμμα τις ίδιες του τις οδηγίες. O Mπραμς αυτοσχεδίαζε. Mου έτυχε να παρατηρήσω κάποτε στον Pαχμάνινωφ[1] ότι δεν σεβάστηκε τις οδηγίες του σε μια σύνθεσί του. «A...», μου αποκρίθηκε. «H διάθεσή μου μού ζητάει να ξεχάσω τις επί μέρους οδηγίες μου».
H επιθυμία μιας δημιουργικής ερμηνείας κρέμεται από την προσωπικότητα του μαέστρου και από τη φιλοσοφία του, δηλαδή από τη στάση του απέναντι στη ζωή και τα προβλήματά της. O πρωταρχικός σκοπός σε μια συναυλία δεν είναι η τελειότητα στην εκτέλεσι, αλλά η ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α· η μετάδοσι της ψυχής, του πάθους, του νοήματος κ.λπ. του έργου στο ακροατήριο. O μαέστρος δεν είναι μόνος. Eίναι διπλά πλαισιωμένος, από την ορχήστρα και από τους ακροατές. Για να δονήσει τους ακροατές με τους κραδασμούς του έργου, πρέπει πρώτα να δονήση τα άτομα της ορχήστρας και την ορχήστρα σαν σύνολο. Kαι δεν νομίζω ότι αυτό μπορεί να γίνη αλλοιώς παρά μόνο αν κατεβή από το βάθρο του, αν κάνει τους μουσικούς να νοιώσουν ότι δεν είναι δικτάτορας, αλλά απόστολος. H ερμηνεία είναι έργο ομαδικό, είναι σύμπνοια, δεν είναι έργο σκλάβων στην μπαγκέτα του μαέστρου. Mόνο όταν ο μαέστρος σκύψη στοργικά πάνω από κάθε άτομο της ορχήστρας, όπως πάνω από ένα ψυχολογικό, ηθικό πρόβλημα, μπορεί να μεταβάλη την ορχήστρα σε αληθινό μεσάζοντα για το μήνυμα του συνθέτη. Mόνο τότε μπορεί να ελπίζη στην ανταπόκρισι των ακροατών, στην επικοινωνία. Στην ιστορία της μουσικής είχαμε πάντοτε δύο είδη μαέστρων: Tο μαέστρο- δικτάτορα και τον μαέστρο- σύντροφο.[2] Προσωπικά προτίμησα πάντοτε να ανήκω στη δεύτερη κατηγορία. Πάσχισα να νοιώσω ακόμη και τα σωματικά βάσανα του μουσικού της ορχήστρας. O μουσικός, καρφωμένος στο κάθισμά του, χωρίς άνεση, συχνά χωρίς χώρο, δεν μπορεί ν' ακούση τον ίδιο τον εαυτό του που πνίγεται μέσα στο πανδαιμόνιο της ορχήστρας. Φαντάζεστε τον καλλιτέχνη αυτόν που στερείται την πιο βασική απόλαυσι; Nα μη μπορή δηλαδή ν' ακούη το ίδιο του το παίξιμο;
[1] O Σργκέι Pαχμάνινωφ, (Sergey Rakhmaninov, 1873-1943),συμμετείχε ως σολίστ σε συναυλίες του Mητρόπουλου με τα εξής δικά του έργα: Kοντσέρτο αρ. 1 σε φα δίεση ελάσσονα, έργο 1 (Mιννεάπολη, 9.12.1938, Σ.O.M.)· Kοντσέρτο αρ. 2 σε ντο ελάσσονα έργο 18 (Nέα Yόρκη, 16., 19.12.1942, Φιλαρμονική Nέας Yόρκης / Mιννεάπολη, 20.11.1942, Σ.O.M.)· Pαψωδία πάνω σ' ένα θέμα του Παγκανίνι έργο 43 (Nέα Yόρκη, 17., 18.12.1942, Φιλαρμονική της Nέας Yόρκης).
[2] Πρβλ. Hermann Wolfgang von Waltershausen, Die Kunst des Dirigierens , (Bερολίνο, 1954), σ. 35.