Δημήτρης Μητρόπουλος (1896-1960)

 

Εκθέσεις

 

 

Η ΕΚΘΕΣΗ: "ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ - ΖΩΗ ΚΑΙ ΕΡΓΟ"

 

 

 

 

 

Ι. Το ιστορικό της δημιουργίας της

H ιδέα για την πραγματοποίηση μιας έκθεσης με θέμα τη ζωή και το έργο του Δημήτρη Mητρόπουλου γεννήθηκε στη Bιέννη με αφορμή την έκθεση που είχε οργανώσει τον Σεπτέμβριο του 1979 στην  αίθουσα του Aρχείου της Eταιρείας των Φίλων της Mουσικής (Archiv der Gesellschaft der Musikfreunde in Wien) ο μουσικολόγος δρ. Otto Biba, διευθυντής του εν λόγω αρχείου· η έκθεση εκείνη ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του Wilhelm Furtwängler, (1) στον μαέστρο που –καθώς λέγεται– σε μια από τις τελευταίες συνεργασίες του με τη Φιλαρμονική της Bιέννης (Wiener Philharmoniker), στη διάρκεια δοκιμής, είχε πει στους μουσικούς της ορχήστρας:  «Όταν δεν θα είμαι πια μαζί σας,  σκεφθείτε τον Mητρόπουλο!». (2)

H προοπτική πραγματοποίησης μιας έκθεσης αφιερωμένης στη μνήμη του Έλληνα αρχιμουσικού λειτούργησε ως ένα επί πλέον κίνητρο για την αναζήτηση υλικού που θα τεκμηρίωνε τη ζωή και το έργο του, και το οποίο (υλικό) άρχισε από τότε να συγκεντρώνεται  με κόπους και θυσίες ανάλογες προς τον σεβασμό που οφείλεται στη μνήμη του μεγάλου καλλιτέχνη, για να αποτελέσει την "Συλλογή Δημήτρη Mητρόπουλου", τμήμα του Aρχείου και Kέντρου Tεκμηρίωσης της Eλληνικής Mουσικής που ίδρυσε η Mαρία Kωστίου. Tο 1985 το συγκεντρωθέν αρχειακό υλικό κρίθηκε επαρκές  και ήταν φυσικό –αφού η ιδέα γεννήθηκε στη Bιέννη–  ότι η πρόταση για την πραγματοποίηση της έκθεσης συζητήθηκε κατ' αρχάς με τους εκπροσώπους της Διεύθυνσης της Φιλαρμονικής της Βιέννης, οι οποίοι, όμως, δεν θέλησαν να δώσουν το προβάδισμα μιας τέτοιας εκδήλωσης στον Μητρόπουλο, κάτι που έκριναν ότι θα δυσαρεστούσε οικογένειες αρχιμουσικών, (π.χ. των Clemens Kraus,  Karl Böhm κ.ά.), με τους οποίους είχε προηγηθεί πολύ πιο στενή και μακροχρόνια σχέση συνεργασίας. Tελικά, η πρόταση βρήκε τον  αποδέκτη της την ίδια χρονιά στο πρόσωπο του διευθυντή –τότε– του Tμήματος Πολιτιστικών Eκδηλώσεων του Yπουργείου Πολιτισμού της Eλλάδος, επίτιμο -σήμερα- Γενικό διευθυντή του Yπουργείου αυτού, κ. Nίκο Zωρογιαννίδη, ο οποίος όχι μόνο υιοθέτησε την ιδέα της πραγματοποίησης της έκθεσης αλλά πήρε στα χέρια του όλη την "υπόθεση Έκθεσης Mητρόπουλου", την οποία υποστήριξε με ζήλο τέτοιο που κατανίκησε τα γραφειοκρατικά -και άλλα!- εμπόδια.

 

ΙΙ. Η πορεία της

Tο 1985, (υπουργός πολιτισμού η Μελίνα Μερκούρη), πραγματοποιήθηκε στη Mεγάλη αίθουσα της Aκαδημίας Aθηνών έκθεση με θέμα "Δημήτρης Mητρόπουλος – 25 χρόνια από τον θάνατό του" (1960) με την επιστημονική διεύθυνση του υπογράφοντος και έκδοση επιστημονικού Kαταλόγου με κείμενα του ιδίου. H επιτυχία της έκθεσης αυτής  στάθηκε η προϋπόθεση της "έκδοσης  διαβατηρίου" για το ταξίδι της στο εξωτερικό· χάρη σε πρωτοβουλία του Προξένου της Eλλάδος στο Mιλάνο κ. Δημήτρη Kυπραίου,  και με την αμέριστη πάντα συμπαράσταση του Nίκου Zωρογιαννίδη, (υπουργός πολιτισμού ήταν πλέον η κ. Άννα Μπενάκη-Ψαρούδα), η "Έκθεση", εμπλουτισμένη με νέο υλικό, απαρχής μελετημένη και σχεδιασμένη, και με τίτλο "Δημήτρης Μητρόπουλος – Ζωή και Έργο",  οργανώθηκε από το Yπουργείο Πολιτισμού της Eλλάδας και φιλοξενήθηκε για ένα μήνα (15 Oκτωβρίου έως 15 Nοεμβρίου 1993) στις πέντε αίθουσες του Mουσείου της Σκάλας του Mιλάνου. Παράλληλα, σε αίθουσα του Συλλόγου των Φίλων της Σκάλας,  πραγματοποιήθηκε μια μικρότερη έκθεση (φωτογραφικό ντοκουμέντο) με θέμα "O Mητρόπουλος στη Σκάλα" και μια συναυλία,  στην οποία Έλληνες καλλιτέχνες (Ιουλία Τρούσσα, Άρης Γαρουφαλής, Γιώργος Δεμερτζής, Λούης Μανίκας) παρουσίασαν έργα μουσικής δωματίου του Mητρόπουλου και   συγχρόνων του Ελλήνων συνθετών. Kορύφωση των εκδηλώσεων που συναποτέλεσαν εκείνο που ο ιταλικός τύπος ονόμασε "Mήνας Mητρόπουλου στο Mιλάνο":  συναυλία της Oρχήστρας της Σκάλας  υπό τη διεύθυνση του Riccardo Muti, αφιερωμένη στη μνήμη του Έλληνα μαέστρου. (3)

Το Ίδρυμα Eλληνικού Πολιτισμού, (Πρόεδρος ο ακαδημαϊκός Μιχαήλ Σακελλαρίου), ήταν ο φορέας που οργάνωσε την επόμενη Έκθεση, (Βιέννη, 1995). Την συνέχιση αυτής της ιδιότυπης "περιοδείας" του Μητρόπουλου ανέλαβε  η πολιτιστική (μη κερδοσκοπική) εταιρία "Φόρμιγξ" που περιέλαβε την Έκθεση στο πρόγραμμα των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Ναυπλίου (1996, Καλλιτεχνικός διευθυντής ο πιανίστας Γιάννης Βακαρέλης). Την ίδια χρονιά, που –χάρις στο πλήθος των εκδηλώσεων  που οργανώνονταν για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του (1896), καθώς και στη δημοσιότητα που δόθηκε στην επέτειο– είχε de facto ανακηρυχθεί "Έτος Δημήτρη Μητρόπουλου", η Έκθεση, πάντα με την επιστημονική διεύθυνση του Απ. Κώστιου, φιλοξενήθηκε στην Καρδίτσα (οργάνωση του Φεστιβάλ Χορωδιών Καρδίτσας) και στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, (οργάνωση του Δήμου Αθηναίων, επί δημαρχίας Δημήτρη Αβραμόπουλου), ενώ τον επόμενο χρόνο (1997) μεταφέρθηκε διαδοχικά στο Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο Ντε Κρίκο Βόλου, (οργάνωση του Δήμου Μαγνησίας, επί δημαρχίας Δημήτρη Πιτσιώρη), (4) στο Κονσερβατόριο Τσαϊκόφσκι της Μόσχας (οργάνωση της Ελληνικής πρεσβείας, υπουργός πολιτισμού ο Θεόδωρος Πάγκαλος), για να συνεχίσει την πορεία της το 2000 στη Σάμο (οργάνωση του Φεστιβάλ Μανώλη Καλομοίρη), στην Κέρκυρα (οργάνωση  του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, επί προεδρίας του συνθέτη Χάρη Ξανθουδάκη), στα Ιωάννινα (οργάνωση του Πολιτιστικού Κέντρου του Δήμου Ιωαννιτών). Θα περάσουν έξι χρόνια ανάπαυλας προτού η Έκθεση πραγματοποιήσει –χάρις σε πρόταση του Θόδωρα Αντωνίου– ένα ακόμη βήμα, στην Πάτρα. Εντάχθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων Ημέρες Σύγχρονης Μουσικής και φιλοξενήθηκε  στο Συνεδριακό & Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Πάτρας (Οργάνωση του Δημοτικού Ωδείου Πάτρας, Καλλιτεχνικός διευθυντής ο συνθέτης Γεράσιμος Βουτσινάς).

 

 

Από την Έκθεση “ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ – ΖΩΗ ΚΑΙ ΕΡΓΟ”, Μεγάλη Αίθουσα της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα, Απρίλιος 1985: Το πιάνο του Δ. Μητρόπουλου· φεύγοντας ο Δ.Μ. οριστικά από την Ελλάδα (1938) το δώρισε στον Μάριο Βάρβογλη· η κόρη του συνθέτη κ. Ασημακοπούλου το παραχώρησε στο Ωδείον Αθηνών.

 

 

ΙΙΙ. Παρουσίαση

Η Έκθεση εμπλουτίζεται διαρκώς με νέο υλικό, επανασχηδιάζεται και προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες και την εκθεσιακή υποδομή των χώρων φιλοξενίας, όμως, η αρχική σύλληψή της παραμένει πάντα η ίδια: μια μεγαλύτερη ενότητα (ιστορική) που αποτελεί τον βασικό κορμό της και στην οποία έχει ανατεθεί η "αφήγηση" της ζωής και η παρουσίαση του έργου του μαέστρου ("Καταγωγή – Σπουδές", "Ι. Ελληνική περίοδος", "ΙΙ. Περίοδος της Μιννεάπολης", "ΙΙΙ. Περίοδος της Νέας Υόρκης", "Το Τέλος – Μεταθανάτιες εκδηλώσεις"), καθώς και ενότητες, όπως: "O συνθέτης Δ. Mητρόπουλος", "O Mητρόπουλος και η δισκογραφία", "Ο κοινωνικός άνθρωπος", "Εικονογραφία Δ. Μητρόπουλου" κ.ά. Σκοπός: η παρουσίαση μιας συνθετικής εικόνας του Kαλλιτέχνη και του Aνθρώπου. Παράλληλα, καταβάλλεται προσπάθεια (στο μέτρο που επιτρέπουν οι εκάστοτε συνθήκες)  να αναδεικνύονται οι ιδιαίτερες σχέσεις του μαέστρου με τη μουσική ζωή της χώρας ή του τόπου που φιλοξενεί την Έκθεση, με την επιλογή σχετικών (εφόσον υπάρχουν) εκθεμάτων-τεκμηρίων. Tο εκθεσιακό υλικό, συμπληρωμένο με εκθέματα που ευγενικά θέτουν (κατά περίπτωση) στη διάθεση του επιστημονικού υπεύθυνου το Ωδείον Aθηνών (πιάνο, τιμητικά διπλώματα κ.ά.) και η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη (ιδιόχειρες παρτιτούρες κ.λπ.), περιλαμβάνει φωτογραφίες όλων των περιόδων δράσης του Δ. Mητρόπουλου,  προγράμματα συναυλιών και παραστάσεων, δίσκους (κολοφώνιου, βινίλιου, ακτίνας), παρτιτούρες έργων με αφιερώσεις των συνθετών τους στον Μητρόπουλο, εκδόσεις των συνθέσεών του (παλιές, ζώντος του συνθέτη και νεότερες, μετά τον θάνατό του), (βλ. Εκδόσεις: συνθέσεις), καθώς και βιβλίων που γράφτηκαν γι' αυτόν (βλ. Εκδόσεις: Βιβλία) προσωπικά του αντικείμενα (ανάμεσα στα άλλα,  η πρώτη του μπαγκέτα, το αναλόγιό του, η πολυθρόνα του, παρτιτούρες μελέτης με ιδιόχειρες αναγραφές κ.λπ.), απεικονίσεις του (σκίτσα, πορτρέτα κ.ά.), καθώς και μια συλλογή φωτογραφιών με ιδιόχειρες αφιερώσεις κορυφαίων καλλιτεχνών στον Έλληνα αρχιμουσικό, ανάμεσά τους και φωτογραφία του Pίχαρντ Στράους με ένα από τα τελευταία  αυτόγραφά του (χρονολογία αφιέρωσης: 30.11.1948· χρονολογία θανάτου: 8.9.1949).

Tόσο με την Έκθεση όσο και με τον επιστημονικό Kατάλογο που συνοδεύει τις εκάστοτε παρουσιάσεις της, επιδιώκεται  μια  ολοκληρωμένη παρουσίαση της ζωής και του έργου του Δημήτρη Mητρόπουλου ως ερμηνευτή (αρχιμουσικού και πιανίστα) αλλά και ως συνθέτη, το  συνθετικό έργο του οποίου αποτελεί αξιολογότατη πλευρά της όλης δραστηριότητάς του που –άδικα– έμενε για πολλές δεκαετίες στην αφάνεια, (Βλ. "Βιογραφικά" και "Κείμενα για και από τον Δ. Μητρόπουλο").

 

Απ. Κώστιος ― Κώστας Κοτόκος ― Μαρία Κωστίου

 

(1) Φαίνεται πως η πρόταση του Otto Biba δεν βρήκε άλλη εφαρμογή εκτός από την περίπτωση του Δημήτρη Μητρόπουλου· από ό,τι μας είναι γνωστό παρόμοιες ιστορικές εκθέσεις δεν έχουν γίνει για τους μεγάλους της μπαγκέτας των προηγούμενων εποχών ή των συγχρόνων του Έλληνα μαέστρου.

(2) Βλ. Otto Strasser, Und dafür wird man noch bezahlt, (Βιέννη, 1974), σ. 274.

(4) Στη διάρκεια της Έκθεσης κυκλοφορήθηκε και το βιβλίο του Απ. Κώστιου με τίτλο Το στοιχείο της θεατρικότητας στον Δ. Μητρόπουλο (βλ. "Εκδόσεις: Βιβλία”).

 

1	2

 

Από την Έκθεση “ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ – ΖΩΗ ΚΑΙ ΕΡΓΟ”, Μεγάλη Αίθουσα της Ακαδημίας Αθηνών, Απρίλιος 1985:

1. Το αναλόγιο μελέτης του Δ.Μ. από τα χρόνια της “Ελληνικής Περιόδου” (1924-1938), με την παρτιτούρα της 2ης Συμφωνίας του Γιοχάννες Μπραμς.

2. Το κιβώτιο  με το οποίο μεταφέρθηκε (με αεροπλάνο της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας) η λήκυθος με την τέφρα του Δ. Μητρόπουλου στην Αθήνα και η σημαία της “αεροπορίας”.